حسن خلق، قوى‏ترین جاذبه‏

نوشته : حضرت استاد حسین انصاریان

از آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام چنین مى‏فهمیم كه حسن خلق براى جذب فیوضات الهى و رحمت واسعه، قوى‏ترین جاذبه است.

آیا عبادت انسان پاك دامن و باتقوا و داراى خلوص و حضور قلب، با عبادت انسانى كه آلوده دامن و خالى از تقوا و اخلاص و حضور قلب است برابر است؟

یقیناً برابر نیست. آیا انسانى كه با سینه‏اى پر از صفا و مهر و محبت و نیت خیر عبادت مى‏كند، با انسانى كه سینه‏اش جنگل زندگى درندگانى چون حسد و حرص و كبر و كینه است مساوى است؟ بى‏تردید مساوى نیست.

عبادتى كه زلفش به حسن خلق گره خورده، جذب كننده‏ى رحمت و كرامت و فیض و قبولى است؛ و عبادتى كه آمیخته با آلودگى‏هاى نفسانى است توان و قدرتى براى جذب فیوضات الهى ندارد.

آیه‏ى شریفه‏ى «واى بر نمازگزاران» «1» درباره‏ى همین آلودگان به رذایل‏ اخلاقى كه بویژه آلوده به ریا و بخلند نازل شده است، و نشان مى‏دهد كه نمازِ آلودگان به رذایل نمى‏تواند قبولى حق و رحمت پروردگار را جذب كند، بلكه چنین نمازى با نمازگزارش مورد خشم و نفرت خداست.

تواضع اصحاب كهف نسبت به حق سبب اضافه شدن هدایت خاص به آنان شد؛ هدایتى كه آنان را از دقیانوس و قومش جدا كرد و در غارى دوردست به پناه خدا برد و در رحمت واسعه‏ى حق درآورد و وجودشان را اسوه و سرمشق آیندگان قرار داد.

«إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً» «2».

اینان جوانمردانى بودند كه به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم.

ارزش حسنات اخلاقى در حدّى است كه پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام در هر فرصتى مردم را به آراسته شدن به آنها سفارش مى‏كردند و به آراستگان به حسنات اخلاقى احترام ویژه‏اى مى‏گذاشتند.

عبادات و اخلاق‏

قیمت و اهمیت مكارم اخلاق و حسنات نفسانى به اندازه‏اى است كه رسول خدا و اهل بیت در كنار هر عبادتى به رعایت آنها وصیت كرده‏اند، و عبادت را بدون مكارم اخلاقى و حسنات نفسانى بى‏ارزش دانسته و فقط موجب سقوط تكلیف قلمداد كرده‏اند.

حضرت رضا علیه السلام از پدران بزرگوارش از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت مى‏كند كه پیامبر اسلام درباره‏ى ماه رمضان براى ما سخنرانى كرد.

در ضمن آن سخنرانى سفارشات مهمى به مسائل اخلاقى شده، از جمله:

به تهیدستان و از كار افتادگان صدقه دهید، بزرگانتان را احترام كنید، به خردسالانتان رحم نمایید، به خویشاوندانتان رسیدگى كنید، زبانتان را حفظ نمایید و چشم از آنچه بر شما حلال نیست بپوشید و گوش از آنچه شنیدنش بر شما حلال نیست ببندید و به ایتام عطا كنید تا به یتیمانتان عطا كنند، از گناهانتان به درگاه خدا توبه كنید.

اى مردم! هركس در این ماه اخلاقش را نیكو كند براى او مجوز عبور از صراط خواهد بود، روزى كه قدم‏ها در آن بلغزد؛ و هركس در این ماه بر خدم و حشم خود و بر كلفت و كارگر خویش آسان بگیرد، خدا حسابش را بر او آسان خواهد گرفت؛ و هركس در این ماه شرّش را نگهدارد خدا خشمش را روز قیامت از او نگه خواهد داشت؛ و هركس در این ماه یتیمى را اكرام كند خدا روز قیامت او را اكرام خواهد كرد و هركس در این ماه صله‏ى رحم كند خدا در قیامت او را به رحمتش متصل خواهد كرد و هركس در این ماه قطع رحم كند خدا در قیامت رحمتش را از او قطع خواهد كرد «3».

پیامبر اسلام هرگاه ماه رمضان مى‏رسید هر اسیرى را آزاد مى‏كرد و به هر سائل و تهیدستى انفاق مى‏نمود «4».

رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم مى‏فرماید:

به مرد یا زنى كه نماز شب را روزى داده‏اند، و او با رعایت خلوص نیت براى خدا برخیزد و وضویى كامل بسازد و با نیتى صادقانه و قلبى پاك از هر آلودگى و بدنى فروتن و اشكى ریزان براى خدا نماز بخواند، خدا نه صف از فرشتگان را پشت سر او قرار مى‏دهد كه در هر صفى عدد آنان را جز خدا نمى‏داند، یك سر صف وصل به مشرق و دیگر صف وصل به مغرب است، هنگامى كه از نماز فارغ شود به عدد آن فرشتگان براى او درجه و مقام نوشته خواهد شد «5».

امیرالمؤمنین علیه السلام در ایام حكومتش هر روز به بازار كوفه مى‏رفت و فریاد مى‏زد:

اى گروه تاجران! تقواى الهى پیشه كنید؛ درخواست خیر را پیش اندازید و به سهولت و آسان گرفتن، بركت جویید. به خریداران نزدیك شوید، و به بردبارى و حلم آراسته گردید، و از سوگند خوردن بپرهیزید، و از دروغ دورى كنید، و از ستم ورزیدن كناره‏گیرى نمایید، و به ستمدیدگان انصاف دهید، و به ربا نزدیك نشوید، و ترازو و كیل را كامل و تمام بدهید، و از اجناس مردم مكاهید، و تبهكارانه در زمین فساد مكنید «6».

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:

مَن بَاعَ وَاشْتَرَى فَلْیَحْفَظْ خَمسَ خصالٍ وَإلَّا فَلا یَشْتَرِیَنَّ وَلَا یَبِیعَنَّ: الرِّبا وَالحَلْفَ وَكِتمانَ العَیبِ وَالحَمدَ إذا بَاعَ وَالذَّمَّ إذَا اشتَرى‏ «7»

. كسى كه مى‏فروشد و مى‏خرد باید پنج خصلت را حفظ كند و اگر جز این باشد نخرد و نفروشد: پرهیز از ربا، خوددارى از سوگند، دورى از پنهان كردن عیب جنس، اجتناب از تعریف و مدح جنس هنگامى كه مى‏فروشد و دورى گزیدن از مذمت جنس هنگامى كه مى‏خرد.

پیامبر اسلام به حكیم بن حزام اجازه‏ى تجارت نداد مگر این كه با او عهد كرد سه برنامه را در تجارت رعایت كند: پس گرفتن جنس از خریدارى كه از خریدش پشیمان شده است؛ مهلت دادن به كسى كه در پرداخت پول دچار مشكل شده است؛ و گرفتن حق از دیگران چه این كه كامل باشد یا نباشد «8».

ریشه‏ى خوبى‏ها و زشتى‏ها

اگر بگوییم اعمال شایسته و حركات ناپسند انسان ریشه در حالات مثبت و منفى باطنى و نفسانى دارد سخنى به گزاف نگفته‏ایم.

مثلًا كسانى كه باطنشان به نور تواضع و فروتنى و خشوع و انكسار منور است، به آسانى از فرمان‏هاى حق پیروى مى‏كنند و به سهولت حقوق مردم را رعایت مى‏نمایند؛ اما كسانى كه باطنشان آلوده به كبر و خود بزرگ‏بینى و غرور و خودبینى است از اجراى فرمان‏هاى حق سرپیچى مى‏كنند، و نه این كه حقوق مردم را رعایت نمى‏كنند بلكه به پایمال كردن و غارت حقوق بندگان خدا دست مى‏یازند.

قرآن و روایات نسبت به دارندگان حالات مثبت و آلودگان به حالات منفى به طور مفصل نظر داده‏اند كه به بخشى از آن آیات و روایات اشاره مى‏شود.

انسان در طول زندگى به ناچار با مصایب و مشكلات و سختى‏ها و بلاهایى برخورد خواهد كرد. قرآن مجید براى شكستن هیبت و عظمت مصایب و حل مشكلات، و برطرف كردن سختى‏ها و بلاها، مردم را به یارى گرفتن از صبر و نماز فرمان مى‏دهد و مى‏گوید: این یارى خواستن و كمك گرفتن از صبر و نماز دشوار و سنگین است مگر بر كسانى كه باطنشان آراسته به خشوع و فروتنى است:

«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ» «9».

از شكیبایى و نماز یارى جویید و این دو، كارى دشوارند، جز براى اهل خشوع.

آرى، كسى كه باطنش آلوده به كبر و خود بزرگ‏بینى است از این گونه نسخه‏ها كه درمان دردهاى زندگى است سر برمى‏تابد و از انجامش امتناع ورزد و بلكه این حقایق عالى را باور نمى‏كند و گاهى هم آنها را به مسخره مى‏گیرد.

ولى كسى كه باطنش آراسته به تواضع و فروتنى است این حقایق را باور مى‏كند و به عنوان نسخه‏ى الهى براى درمان دردها مى‏پذیرد و با دل و جان به انجام آن برمى‏خیزد و نتیجه هم مى‏گیرد.

مفسران نقل كرده‏اند: هرگاه پیامبر اسلام با مشكلى روبرو مى‏شد كه او را ناراحت مى‏كرد از صبر و نماز مدد مى‏گرفت‏ «10».

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده كه فرمود:

هرگاه با غمى از غم‏هاى دنیا روبرو مى‏شوید وضو بگیرید و به مسجد بروید و نماز بخوانید و دعا كنید؛ زیرا خدا فرمان داده: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»«11».

در كتاب شریف كافى آمده است: هرگاه مشكل مهم و سختى براى امیرالمؤمنین علیه السلام پیش مى‏آمد به نماز برمى‏خواست، سپس این آیه را تلاوت مى‏كرد: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» «12».

ملاحظه كنید سرور كائنات، رحمت خدا بر عالمیان، خاتم پیامبران، و شخصیت بزرگوار و باكرامتى چون امیر مؤمنان، و امام به حق ناطق حضرت صادق علیه السلام براى حل مشكلات و شكستن صولت سختى‏ها از صبر و نماز مدد مى‏جستند؛ زیرا باطن ملكوتى و عرشى آنان به صفت تواضع و فروتنى و به تعبیر قرآن به حالت خشوع آراسته بود.

ولى مغروران و متكبران و آلوده باطنان حاضر نیستند براى درهم شكستن سختى‏ها و برطرف كردن مشكلات به صبر و نماز روى كنند؛ زیرا به خاطر كبر و غرورشان توسل به صبر و استقامت و نماز و عبادت براى آنان بسیار سنگین و دشوار است.

اولیاى الهى و سالكان مسلك ملكوتى نه این كه از عبادت و روى آوردن به پیشگاه خسته نمى‏شدند و به كسالت دچار نمى‏گشتند، بلكه به خاطر معرفتشان و صفاى باطنشان، و فروتنى و خشوع درونشان، با كمال شوق و نشاط به عبادت روى مى‏كردند، و در برخورد با مردم با اشتیاق و رغبت حسنات اخلاقى را به كار مى‏گرفتند؛ چنان كه این معنى را از روایت بسیار پرقیمت و باارزشى كه در سطور بعد مى‏آید استفاده مى‏كنیم.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ» ماعون (107): 4.

(2)- كهف (18): 13.

(3)- عیون اخبار الرضا: 1/ 259، حدیث 53؛ وسائل الشیعه: 10/ 313، باب 18، حدیث 13494.

(4)- ثواب الاعمال: 72، باب فضل شهر رمضان؛ وسائل الشیعه: 10/ 315، باب 18، حدیث 13497.

(5)- روضة الواعظین: 2/ 315، مجلس فى ذكر فضائل الصلاة؛ وسائل الشیعه: 8/ 155، باب 39، حدیث 10290.

(6)- عن جابر، عن أبى جعفر علیه السلام قال: كان أمیرالمؤمنین علیه السلام بالكوفة عندكم یغتدى كل یوم بكرة من القصر فیطوف فى أسواق الكوفة سوقا سوقا ومعه الدرة على عاتقه وكان لها طرفان وكانت تسمى السبیبة فیقف على أهل كل سوق فینادى: یا معشر التجار: اتقوا اللَّه عز وجل، فاذا سمعوا صوته علیه السلام القوا ما بأیدیهم وأرعوا الیه بقلوبهم وسمعوا باذانهم، فیقول علیه السلام: قدموا الاستخارة، وتبركوا بالسهولة، واقتربوا من المبتاعین، وتزینوا بالحلم، وتناهوا عن الیمین، وجانبوا الكذب، وتجافوا عن الظلم، وأنصفوا المظلومین، ولا تقربوا الربا، وأوفوا الكیل والمیزان، ولا تبخسوا الناس أشیاءهم، ولا تعثوا فى الأرض مفسدین، فیطوف علیه السلام فى جمیع أسواق الكوفة ثم یرجع فیقعد للناس.

كافى: 5/ 151، باب آداب التجارة، حدیث 3؛ وسائل الشیعه: 17/ 382، باب 2، حدیث 22798.

(7)- كافى: 5/ 150، باب آداب التجارة، حدیث 2؛ خصال: 1/ 285، حدیث 38.

(8)- اصول كافى: 5/ 151، باب آداب التجارة، حدیث 4.

(9)- بقره (2): 45.

(10)- مجمع البیان: 1/ 99.

(11)- بقره (2): 45؛ مجمع البیان: 1/ 99.

(12)- كافى: 2/ 480، باب صلاة من خاف مكروها، حدیث 1.

مطالب فوق برگرفته شده از

کتاب : زیبائى هاى اخلاق 

بازدید : بازدید : بار          09:16 ق.ظ | یکشنبه 24 فروردین 1393          نویسنده : سردبیر مجله بوتس          نظرات